Leg de kaart van Indonesië op die van Europa, met de hoofdstad Jakarta op de plek van Amsterdam, en je ziet dat de plattegrond zich uitstrekt van Schotland in het noordwesten tot Rusland in het oosten. Oostelijker nog dan Moskou.

Nederland had niet heel Indonesië in beheer

Zo’n 350 jaar was het enorme eilandenrijk bezet door Nederland. Héél Indonesië? Nee. Lange tijd had Nederland slechts op een beperkt aantal plekken iets te vertellen. Pas in de twintigste eeuw reikten de tentakels van ons kleine land tot in alle uithoeken van de kolonie. En dan nog waren er op de ruim 16.000 eilanden wel plekken waar koningin Wilhelmina niets te zeggen had. Hoe konden 20.000 Europeanen rond 1900 heersen over het grote Indonesië met veertig miljoen mensen? Acht stappen om op schandalige wijze rijk te worden van een kolonie.

Stap 1: word monopolist en jaag andere Europeanen weg

Het begon op de Molukken. Arabieren haalden er kruidnagel en nootmuskaat. Gewilde en daardoor dure kruiden. ‘Kunnen we die niet zelf gaan inkopen?’, vroegen handelaren in Nederland zich af rond 1600. Waarop zeilschepen koers zetten naar het verre oosten. Portugezen en Spanjaarden waren al op hetzelfde idee gekomen. Daarnaast kwamen ook handelaren uit bijvoorbeeld China en India naar de Molukken om specerijen in te slaan. Maar de Europeanen kregen het aan de stok met de bevolking op het eiland Ternate.

Het vervolg is een klassiek voorbeeld van hoe imperialisme overzee werkt, vertelt Maarten Manse. Aan de Universiteit Leiden promoveerde hij op zijn onderzoek naar belastingheffing in Nederlands-Indië. ‘De Nederlanders boden zich aan de sultan van Ternate aan als bondgenoot tegen de Portugezen en de Spanjaarden’, zegt Manse. De deal: de Nederlanders jagen de andere Europeanen weg. In ruil mogen ze in specerijen komen handelen. ‘De toon is dan gezet.’

Het Indonesië van toen was een lappendeken van kleine en grote koninkrijkjes. Daartussen waren veel meer conflicten gaande. Regelmatig vroegen lokale vorsten de schepen van de in 1602 opgerichte Verenigde OostIndische Compagnie om hulp. De slinkse Nederlanders gingen er graag op in. Ze stelden een contract op waarin de Indische heerser werd opgedragen om na de overwinning bijvoorbeeld zijn peper of kruidnagel alleen nog maar aan de Nederlanders te leveren. En anders? ‘Oorlog.’

Stap 2: moord de lokale bevolking uit

Om behalve op kruidnagel ook een monopolie op nootmuskaat te regelen, zeilden de Nederlanders naar de kleine Banda-eilanden. De VOC stortte de bevolking van de Molukken in armoede. Alleen daar in het zuiden van de Molukken groeiden muskaatbomen. De VOC wist ook hier af te spreken dat alleen Nederlanders muskaatnoten en foelie mochten kopen. Maar de Bandanezen hielden zich niet helemaal aan het monopolie en verkochten toch kruiden aan anderen.

Gouverneur-generaal Jan Pieterszoon Coen greep hard in, in 1621. Schattingen zijn moeilijk te geven, maar van de ongeveer 15.000 Bandanezen overleefden waarschijnlijk minder dan duizend de wraak van de VOC-gouverneur. Zijn opzet was om de eilanden te ontvolken. Hij liet er slaven naartoe brengen om muskaatnoten te gaan verbouwen.

Benieuwd naar de rest van het verhaal? In Quest Historie 1, 2022 lees je alle acht stappen waarmee de Nederlanders Indonesië meer en meer uitbuitten.

Bestel hier